Gerviverktaka – blekking sem lækkar laun og skerðir réttindi
24. nóvember 2025Má bjóða þér lægri laun?
Gerviverktaka er sífellt algengari á íslenskum vinnumarkaði og felur í sér að fólk er skráð sem verktakar þrátt fyrir að vinna í raun sem launafólk. Þetta er ekki nýsköpun eða sveigjanleiki heldur aðferð til að færa kostnað, áhættu og ábyrgð atvinnurekenda yfir á einstaklinga með veika samningsstöðu.
Í hefðbundnu ráðningarsambandi nýtur fólk réttinda sem tryggð eru í kjarasamningum — veikindaréttar, orlofs, öryggis, uppbóta og fyrirsjáanlegra kjara. Verktakar bera hins vegar sjálfir allan kostnað og alla áhættu. Þegar einstaklingur er ranglega skilgreindur sem verktaki — gerviverktaki — tapar hann þessum réttindum.
Karen Ósk Nielsen Björnsdóttir fjallar um þetta í vinnan.is og sýnir að tekjur gerviverktaka geta í raun fallið niður í um 1.450 kr. á klst., sem er einungis 55% af lágmarkslaunum í dagvinnu og 31% af yfirvinnulaunum, þegar tekið er tillit til kostnaðar sem vinnuveitandi ætti annars að bera.
Gerviverktaka birtist einnig á rafrænum vettvöngum þar sem fyrirtæki stýra öllum þáttum starfsins — verkefnum, reglum, kjörum og frammistöðu — en neita samt ábyrgð og skilgreina starfsfólkið sem „sjálfstæða verktaka“.
Slíkar starfsvenjur grafa undan réttindum, tryggingum og lífskjörum launafólks og skapa ósanngjarna samkeppni milli fyrirtækja.
Við verðum að hafna þeirri þróun að atvinnurekendur komist hjá skyldum sínum með því að skrá fólk sem verktaka sem í raun eru launafólk. Gerviverktaka er afturför — ekki framtíð vinnumarkaðarins.
Heimild: Vinnan